Dưới đây là những sai lầm thường gặp khi viết di chúc – cả về nội dung pháp lý, hình thức, tâm lý, và thực tiễn thi hành. Bài viết này mang góc nhìn pháp lý thực tế, giúp bạn hiểu rõ để tránh rủi ro di chúc bị vô hiệu hoặc tranh chấp sau này.
Nội dung chính
I. Sai lầm về hình thức di chúc
1. Không tuân thủ quy định pháp luật về hình thức
Nhiều người viết di chúc không rõ là di chúc viết tay hay công chứng, hoặc viết không đủ chữ ký, ngày tháng, dẫn đến di chúc vô hiệu.
➡ Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc hợp pháp phải:
Người lập minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép;
Nội dung không vi phạm điều cấm, không trái đạo đức xã hội;
Hình thức phù hợp quy định pháp luật (viết tay, đánh máy, công chứng, chứng thực, hoặc miệng trong trường hợp khẩn cấp).
2. Không ghi rõ thời điểm lập di chúc
Nhiều di chúc thiếu ngày, tháng, năm, khiến tòa án không xác định được tính hợp pháp tại thời điểm lập (ví dụ: người lập có còn minh mẫn hay không).
➡ Sai sót này thường dẫn đến di chúc bị tuyên vô hiệu khi có tranh chấp.
3. Không có chữ ký hoặc điểm chỉ hợp lệ
Một số người ký thay, hoặc chỉ lăn tay nhưng không ghi rõ lý do, trong khi pháp luật yêu cầu phải ký hoặc điểm chỉ rõ ràng.
➡ Nếu người lập không ký được, cần 2 người làm chứng ký xác nhận.
4. Không có người làm chứng hợp lệ
Nhiều người để người thừa kế làm chứng, điều này bị cấm theo luật.
➡ Người làm chứng phải không có quyền lợi hoặc nghĩa vụ liên quan đến nội dung di chúc.
II. Sai lầm về nội dung di chúc
1. Phân chia tài sản không rõ ràng
Một lỗi phổ biến là ghi chung chung: “Tôi để lại toàn bộ tài sản cho các con” mà không liệt kê cụ thể tài sản hoặc tỷ lệ chia.
➡ Khi đó, tòa phải xác định lại, gây tranh chấp, kéo dài thời gian chia thừa kế.
2. Không xác định rõ tài sản thuộc sở hữu riêng hay chung
Ví dụ: mảnh đất là tài sản chung vợ chồng, nhưng chỉ một người lập di chúc để lại “toàn bộ”.
➡ Phần tài sản chung này sẽ chỉ được định đoạt trong phạm vi phần sở hữu của người lập di chúc (thường là 1/2).
3. Không cập nhật di chúc khi tài sản thay đổi
Sau khi lập di chúc, người lập có thể bán, tặng, đổi, hoặc mất tài sản, nhưng không lập di chúc mới.
➡ Dẫn đến di chúc không còn phù hợp thực tế, gây tranh chấp hoặc không thể thi hành.
4. Không tính đến quyền thừa kế bắt buộc
Theo Điều 644 BLDS 2015, một số người dù không được chỉ định trong di chúc vẫn được hưởng phần thừa kế bắt buộc, gồm:
Con chưa thành niên,
Cha mẹ, vợ/chồng, con thành niên không có khả năng lao động.
➡ Nhiều di chúc “bỏ sót” nhóm này, dẫn đến tranh chấp pháp lý sau khi mở thừa kế.
III. Sai lầm về tâm lý và ý chí của người lập
1. Lập di chúc trong lúc không minh mẫn
Trường hợp người cao tuổi, bệnh nặng, bị ảnh hưởng thuốc men hoặc áp lực tinh thần — rất dễ bị cho là không đủ năng lực lập di chúc.
➡ Khi tranh chấp, tòa thường trưng cầu giám định năng lực hành vi tại thời điểm lập di chúc.
2. Bị lừa dối, ép buộc hoặc chi phối
Nhiều người bị con cháu, người thân ép viết theo ý người khác.
➡ Nếu chứng minh được, di chúc đó sẽ bị vô hiệu theo Điều 630 BLDS.
IV. Sai lầm về lưu giữ và công bố di chúc
1. Không lưu giữ bản gốc an toàn
Rất nhiều di chúc bị thất lạc, cháy, hỏng, hoặc bị tiêu hủy, dẫn đến mất hiệu lực.
➡ Nên gửi tại tổ chức hành nghề công chứng hoặc người đáng tin cậy.
2. Không thông báo hoặc hướng dẫn rõ ràng sau khi qua đời
Có người lập di chúc nhưng không ai biết, hoặc người thừa kế không tìm thấy bản di chúc.
➡ Khi đó, di sản sẽ bị chia theo pháp luật, di chúc coi như không tồn tại.
V. Sai lầm khi tự viết mà không có tư vấn pháp lý
1. Dùng từ ngữ mơ hồ, dễ hiểu sai
Ví dụ: “Tôi để lại căn nhà cho con cả quản lý” — không rõ quản lý là sở hữu, cho thuê, hay đại diện chia?
➡ Cách diễn đạt thiếu chuyên môn khiến người thừa kế dễ tranh cãi.
2. Không nắm quy định về di chúc chung của vợ chồng
Một số cặp vợ chồng viết chung di chúc nhưng không hiểu rằng mỗi người chỉ có quyền định đoạt phần tài sản của mình, không thể định đoạt phần của người kia.
3. Không nhờ luật sư hoặc công chứng viên kiểm tra
Rất nhiều di chúc bị vô hiệu chỉ vì thiếu một chi tiết nhỏ mà người dân không để ý — như ngày lập, người làm chứng, phần tài sản không rõ nguồn gốc, v.v.
VI. Cách phòng tránh những sai lầm trên
Xác định rõ tài sản (sở hữu riêng hay chung).
Lập di chúc bằng văn bản có công chứng/chứng thực để đảm bảo giá trị pháp lý cao nhất.
Nhờ luật sư tư vấn trước khi lập di chúc, đặc biệt với tài sản lớn hoặc có yếu tố tranh chấp tiềm ẩn.
Rà soát, cập nhật di chúc định kỳ (ví dụ mỗi 3–5 năm hoặc khi tài sản, quan hệ gia đình thay đổi).
Lưu trữ di chúc an toàn – gửi tại phòng công chứng, ngân hàng, hoặc người đại diện tin cậy.
Thông báo cho ít nhất 1–2 người tin cậy biết nơi lưu giữ di chúc để đảm bảo được thực hiện.
VII. Kết luận
Một bản di chúc hợp pháp không chỉ thể hiện ý chí cuối cùng của người lập, mà còn bảo vệ quyền lợi của người thân, tránh tranh chấp và kiện tụng.
Sai lầm khi viết di chúc thường không nằm ở “thiện chí” mà ở thiếu hiểu biết pháp lý. Vì vậy, nên lập di chúc dưới sự hướng dẫn của luật sư hoặc công chứng viên để đảm bảo hợp pháp, rõ ràng và an toàn lâu dài.
